Kjell Werner

Bankene som opererer i det norske privatmarkedet gjør det svært bra økonomisk, men kundenes tilfredshet er dalende.

Epsi Norway har kartlagt kundetilfredshet i norske banker i over 20 år. Pilene har pekt jevnt nedover de siste sju årene.

Bankbransjen under ett befinner seg på historisk lave nivåer når det gjelder kundetilfredshet, står det å lese i den ferske Epsi-rapporten. DNB, som er desidert størst, ligger på bunnen i rangeringen av bankene.

Bankenes inntekter har økt i takt med sentralbankens renteøkninger. I årets andre kvartal økte bankenes renteinntekter med 2,7 milliarder kroner fra fjoråret, til totalt 68,1 milliarder kroner. Bankenes overskudd vokste tilsvarende.

Bankene har hatt gode marginer de siste årene. Dette har skjedd samtidig som mange nordmenn har slitt med et relativt høyt rentenivå.

«Det har gitt bankbransjen et frynsete rykte, og det har gjort noe med tilliten», sier Epsi-sjef Fredrik Høst til Dagens Næringsliv. Treffende godt sagt.

Torsdag får vi en ny løypemelding fra sentralbanksjef Ida Wolden Bache. Økonomenes spådommer spriker. Noen tror på kutt, mens andre tror styringsrenta vil bli liggende på 4,25 prosent. Mer interessant er det imidlertid hvilke signaler som blir gitt om prognosen for rentebanen.

Rentekomiteen i Norges Bank skjeler til mange faktorer når styringsrenta fastsettes. Målet er å bringe prisstigningen til et nivå rundt to prosent. Dit er det fortsatt et stykke igjen. For de ferskeste tallene fra Statistisk sentralbyrå viser en prisstigning på 3,5 prosent.

Samlet sett bør det imidlertid ligge an til flere rentekutt i tiden framover. Men det fordrer at også politikerne kjenner sin besøkelsestid, ved ikke å øke temperaturen i norsk økonomi.

Statsbudsjettet for 2026, som legges fram neste måned, blir den første testen. Regjeringen må ikke la seg presse til å bruke ekstra oljemilliarder for å tilfredsstille de fire partiene som det må forhandles med.

Som bankkunder står vi langt på vei maktesløse. I så måte er det verdt å merke seg at 20 prosent av de spurte svarer at de vurderer å bytte bank. Derfor er det et tankekors at bare fem prosent byttet bank det siste året.

Mange opplever nok at terskelen er for høy, siden bankene er tett integrert i folks hverdag. Kundenes misnøye med Norges Banks renteøkninger nok har smittet over i svekket tillit til de normale bankene. Noen retter baker (les banker) for smed.

Men uansett: Bankene må kort og godt skjerpe seg. Det gjelder i særdeleshet DNB.

Eskild Hustvedt

«Kunstig intelligens», stort sett i form av tekstgeneratorar som ChatGPT (og Microsofts versjon, Copilot), er på raskt inntog i det norske arbeidslivet. Me blir fortalt at dette er ein slags ny industriell revolusjon.

Realiteten er kanskje litt meir nyansert, ref. den danske studien «Large Language Models, Small Labor Market Effects».

Fagrørsla, kor eg jobbar, er heller ikkje immun mot KI-køyret. Me blir presentert med at innføring av tekstgeneratorar er ein naturlov, og at produktivitetsgevinstane er så store at andre faktorar ved teknologien blir lagt til sida.

Eg vil påstå at denne tankegangen er farleg, og eit brot med fagrørslas stolte etiske tradisjon.

Dei etiske utfordringane med KI er for mange til å liste opp i eit enkelt debattinnlegg. Eg kunne ha skrevet om konsekvensane for miljø og klima, utnyttinga av kunstnarar utan nokon form for kompensasjon, eller måten KI reproduserer fordommar.

Sjølv om alle desse er viktige tema, som fortener sine eigne innlegg, vel eg å fokusere på den menneskelege kostnaden for arbeidsfolk, all den tid det ligg nært vårt samfunnsoppdrag.

Den menneskelege kostnaden 

Å lage tekstgeneratorar som ChatGPT og Copilot har ein reell menneskeleg kostnad for arbeidarane som bidreg til å trene desse modellane.

OpenAI, som står bak KI-modellen i begge produkta, brukte, ifølgje ein Time artikkel frå 2023, kenyanske arbeidarar som blei betalt mindre enn to dollar, eller cirka 20 kroner i timen.

Desse arbeidarane fekk tilsendt media som i grafisk detalj skildra «seksuelt misbruk, bestialitet, mord, sjølvmord, tortur, sjølvskading og incest» (sitat Time, mi omsetjing), som dei så la «merkelappar» på, som KI modellen kunne trenast på.

I ein artikkel i magasinet «Noema» frå 2024 får me høyre om 26-årige Abrah, som flykta frå krig i Tigray, berre for å bli rekruttert av selskapet Sama til å trene KI-botar. Han vart sett til å setje merkelappar på innhald frå konflikten han hadde flykta frå.

Ein dag var ein del av dette innhaldet eit bilete av liket til søskenbarnet sitt. Utan val om anna arbeid fortset Abrah å jobbe der. Fram til han vart sagt opp, og blei ståande åleine med trauma sine, utan støtteapparat eller helseteneste.

Dette er reelle, menneskelege konsekvensar av produksjonen av programma som no blir tatt i bruk med stor jubel i norsk fagrørsle.

Ikkje alle døme er like ille som dette, sjølvsagt. Somme, som illustrert i rapporten «Who trains the data for European Artifical Intelligence» er meir kvardagslege, men likevel alvorlege, som framveksten av såkalla «mikroarbeidarar».

Det er ein form for plattformarbeid kor ein får små oppdelte oppgåver, og kor ein då får ein liten sum pr. oppgåve. I denne samanhengen kan ei «oppgåve» vere å t.d. skrive merkelappar på eit bilete, som ein så kan bruke til å trene ein KI-modell.

Me må ta ansvar

Ein må slute å handtere KI som ein kva som helst anna teknologi. Einsidig fokus på produktivitet og «gevinstar» gir ikkje eit fullstendig bilete av konsekvensane.

Dei KI-verktøya som er på marknaden i dag, liknar meir på fysiske varer enn på programvare, i det at dei har ein målbar miljøkonsekvens, og baserer seg i stor grad på grov utnytting av billig arbeidskraft.

Fagrørsla har eit særleg ansvar. Om ikkje me tek dei etiske og miljømessige konsekvensane på alvor – korleis skal me forvente at andre gjer det? Om ikkje me snakkar om arbeidsforholda for dei som er med på å lage teknologien, kven skal då gjere det?

Vel ein likevel å ta i bruk KI, må ein ta dei etiske utfordringane på alvor. Me kan ikkje akseptere at arbeidsfolk har blitt grovt utnytta for å lage teknologi som fagrørsla brukar. Me må ta omsyn til klima- og miljøeffektane, ikkje gøyme oss bak at det skjer ein anna plass.

Me må stå på kulturarbeidarane si side, dei som gir oss opplevingar, kultur og glede, men som no møter teknologi som kan drive plagiat på ein massiv skala.

HK er fagforbundet for oss som er tilsett i fagrørsla. Med det følg òg eit ansvar. Me må krevje at ein gjer ein evaluering av alle aspekta ved innkjøpt, og planlagt innkjøpt, teknologi.

Toler dei ikkje møtet med fagrørslas etiske tradisjon, då må ein anten byte over til ei anna løysing som gjer det, eller rett og slett setje heile utrullinga på pause.

Eg kan konstatere at KI-feberen har nådd oss i fagrørsla, men dette er større enn val av arbeidsverktøy. Det handlar om folk, og vår jobb er å passe på våre arbeidskameratar – utan omsyn for grenser.