Tormod Ytrehus

tormod@lomedia.no

BERGEN: «Sånn rammar streiken deg.» Lønnsoppgjeret kjem kvar vår. Like sikkert er det at avisene slår opp overskrifter om korleis ein streik kan ramme deg i kvardagen. Men spørsmålet bør heller vere korleis ein streik tener deg.

Det meiner Isak Lekve. Han er sosiolog, og har brukt karrieren sin på å forske på maktforhold i arbeidslivet. Og no har han skrive pamfletten «Streik. Eller hemmeligheten bak den norske modellen» for Manifest Tankesmie og Forlag, retta mot fagorganiserte.

– Streik jamnar ut det skeive maktforholdet på arbeidsplassen ved å ramme arbeidsgivaren der det rammar hardast. Streik er demokratisk, og ein bør vere utruleg stolt av å streike, seier han.

Aktuelt: Når får du din nye lønn? Her er de viktigste datoene i lønnsoppgjøret 2021

Snu fortellinga

Det er to ting han ønsker å formidle til arbeidsfolk:

– Å snu fortellinga frå at streik rammar deg, til at den tener deg. Og å vende fortellinga frå at den norske modellen er noko alle støttar, til at den er eit resultat av interessekampar.

Kort sagt er «den norske modellen» er noko som stort sett alle meiner har vore suksessoppskrifta til at Norge år etter år blir kåra til verdas beste land å bu i. Eit organisert arbeidsliv er ifølge forskarane ein av ingrediensane. Men korleis har dette samarbeidet komme på plass? Der er ikkje alle einige.

– Det er eit skeivt maktforhold i arbeidslivet. Det veit alle som har skrive arbeidskontrakt, seier Lekve.

Mye lest: Sjekk snittlønna i over 350 yrker

Harde kampar

Det skeive maktforholdet var kanskje mest synleg før 1935. Det var året noverande LO og NHO vart einige om Hovudavtala, den delen av tariffavtalene som slår fast spelereglane mellom organiserte arbeidsgivarar og arbeidstakarar. Arbeidstakarar fekk medbestemming, mens arbeidsgivarane slapp streikar mellom tariffoppgjera. Dei femten åra i forkant var derimot prega av harde kampar mellom arbeidsgivarane og fagforeiningane, med mange og storstilte streikar og lockoutar.

– Fordi ingen vann, kom ein til ei felles innsikt om at samarbeid er betre, seier Lekve.

Sånn vart partane tvinga til forhandlingsbordet og samarbeid, og vi fekk dei andre ingrediensane i den norske modellen: trygg økonomisk styring, offentleg velferd og kompetente arbeidarar.

Fått med deg denne? 15 spørsmål og svar om ny pensjonskonto

Ein muskel

Isak Lekve sitt poeng er at streik skapte den norske modellen, at samarbeid og konflikt ikkje er motsetnader, og at trugselen om streik held samfunnsmodellen vår oppe.

Og nettopp trugsel, er eit nøkkelord.

– Eg har budd mykje i Frankrike som er kjend for streik, men ikkje for sosial rettferd. Det handlar ikkje om flest mogleg streikar, men om moglegheita til å streike. Dei som er sterkast, treng minst å streike, poengterer han, men legg til:

– Det er som ein muskel; ein må trene for å bli god. Det hadde ikkje vore så dumt om leiinga i LO litt oftare sa nei. Ein må sette makt bak krava av og til for å sikre maktbalansen, og vise at streik er eit verkemiddel. Det var sånn vi fekk den femte ferieveka, seier han og viser til storstreiken for 21 år sidan.

Sjølvtillit

Så arbeidsfolk skal ikkje ha dårleg samvit for å bruke streikevåpenet, meiner Lekve, sjølv om folk ikkje får tatt bussen til jobb som i fjor haust då bussjåførane la ned arbeidet.

– Ei ueinigheit krev to partar. Arbeidstakarar har ikkje skulda for streik, men det er deira verkemiddel.

– Først og fremst skal streikande ha sjølvtillit på at det dei gjer er rettferdig. Det er ikkje deira skuld at ein tredjepart blir ramma. Arbeidstakarar har ikkje styringsrett over arbeidet, og då er streik verkemiddelet for medbestemming og å fremme synspunktet sitt, seier han.

Og under buss-streiken var folk flest einig med sjåførane; ei meiningsmåling viste at åtte av ti nordmenn gav si støtte til dei streikande.

Aktuelt: Nå starter lønnsoppgjøret i kommunesektoren. Mette Nord vil prioritere yrkene med lavest