Underskrevet elleve lokale LO-leiarar

Vasskraft blei i førre hundreår sett på som viktig infrastruktur på same måte som vegar, jernbane, vatn og avløp. Sjølv om utbygginga av vasskraft førte til store og dels konfliktfylte naturinngrep, så var ho heilt grunnleggande for utviklinga av Norge som eit avansert industriland. Dei mange levande industrisamfunna våre er i stor grad bygde på vasskrafta.

Ein god del av industribedriftene stod det utanlandsk kapital bak, og investeringane i Norge kom ikkje fordi vasskrafta var fornybar, men fordi krafta var billig. Konsesjonslovene og at krafta blei forvalta på ein fornuftig måte, bidrog til både at innbyggarane kunne få rimeleg kraft til vanleg forbruk og at me fekk nye arbeidsplassar.

På kort tid har vårt komparative fortrinn, låg kraftpris, smuldra heilt opp. Det skjer fordi kraftproduksjon i dag ikkje lenger blir sett på som viktig infrastruktur, men som ei vare som skal seljast til høgast mogleg pris.

Kraftselskapa er blitt reine kommersielle selskap som har pressa på for full kommersialisering av krafta og å få lagt stadig fleire utanlandskablar. Til saman har dette ført til at me har importert europeiske kraftprisar.

Kraftbransjen og deira «ekspertar» har hevda at den høge kraftprisen ikkje har noko med utanlandskablane å gjere, men skuldast høge gassprisar på grunn av krigen i Ukraina, lite vind i Europa og lite vatn i magasina som følgje av tørke. Dette har me òg høyrt frå politikarar og attpåtil frå folk i leiinga i LO.

For det første så kom den enorme auken i kraftprisane eit år før krigen i Ukraina. Det er derimot ein viss samanheng mellom sterk auke i gassprisane frå våren 2021 og straumprisane, men dette kunne berre verke inn ved at me kopla oss endå sterkare på den europeiske kraftmarknaden gjennom nye (og gamle) kablar, tilslutning til Acer og fullstendig marknadsstyring av kraftressursane.

Her spelar sjølvsagt og Energilova av 1990 ei rolle, det var her politikarane begynte å gi frå seg kontrollen. Tal frå NVE visar at tilsiget til magasina våre har ligge på 90 prosent av normalen og ikkje i det heile tatt kan forklare dei ekstremt låge fyllingsgradane i vassmagasina våre. Hovudårsaka er tappinga av magasina sommaren 2021 der kraftprodusentane bestemte seg for å selje så mykje kraft som mogleg når prisen var høg (og ein ikkje trudde e ville bli høgare). Igjen ser me verknadene av eit dysfunksjonelt marknadsbasert energisystem.

Nøkkelen til å bevare det konkurransefortrinnet som vasskrafta kan gi oss, ligg i korleis me organiserer og administrerer energioverføringane til utlandet. Bruken av overføringskablane må styrast politisk, og Statnett må bli pålagd å redusere eksportkapasiteten når prisen i EU ligg over marknadspris i Norge.

Vidare må me forvalte krafta vår innanlands slik at ho gir best mogleg effekt i form av nye arbeidsplassar, lengre verdikjeder og investeringar for framtida. Det får ein neppe til om ein berre sel krafta der ein får best pris.

Debatt: «En unik mulighet for nye arbeidsplassar og lavere strømregninger til folket»

Innanlands kan me bruke avgiftssystema for å stimulere til nøktern bruk av energi, noko ein for så vidt òg gjer i dag til ein viss grad. Det er samla straumrekning (straum, nettleige og avgifter) som får forbrukarane til å bruke straum på ein rasjonell måte, ikkje straumprisen isolert.

Straumprisen bør haldast låg av omsyn til konkurransekrafta i alt næringsliv. Høge straumprisar gir redusert lønsemd innan både offentleg og privat sektor. Me bør innføre ein makspris på straum til industri/næring og for normalt forbruk for innbyggarane. Denne bør ikkje overstige produksjonskostnad og nødvendige investeringar i oppgradering av kraftanlegga og distribusjonsnettet.

Dei fleste er i dag opptekne av klimasaka, og ho er viktig! Men me løyser ikkje klimakrisa med ein energipolitikk som kan føre til utflagging av verdas reinaste prosessindustri. Flyttar ein til dømes aluminiumsproduksjonen vår til land som nyttar kolkraft, så vil CO2-utsleppa bli åttedobla.

Når NRK melder at det blir spådd straumprisar på over 20 kroner per kilowattime, så må òg våre politikarar sjå galskapen som er skapt gjennom det marknadsfundamentalistiske systemet som nå råder innan kraftproduksjon og sal. Til og med i EU diskuterer ein nå makspris på gass, og EU-kommisjonens president, Ursula von der Leyen, snakkar om både nødtiltak (emergency interventions) og reform av kraftmarknaden.

Med tanke på vår historie burde norske politikarar ha vore i forkant, men ein ser snarare ut til å henge fast i eit fullstendig dysfunksjonelt system for kraftdistribusjon.

Me kan ikkje lenger la kraftbransjen få gjennomslag for ein politikk som er skreddarsydd til sine eigne interesser i ly av høgst tvilsame klimaargument. Tida er inne for å ta politisk kontroll over krafta vår. Straumstøtteordningar til hushaldningane er vel og bra, men løyser ikkje problema på sikt. Me meiner LO bør reise følgjande krav:

På kort sikt:

• Innføre streng regulering av krafteksporten og drift av kraftanlegga som sikrar forsyningssikkerheit til eigen industri, landbruk, næring og eigne innbyggarar.

• Innfør makspris på straum, gjerne eit toprissystem som òg stimulerer til energiøkonomisering.

På lengre sikt:

• Ny energilov som legg opp til forvaltning av kraftressursane som ein strategisk ressurs, og ikkje gjer kraft til ein vare på ein marknad.

• Me må få ein plan for å sikre vasskraft til industri og verksemd som gir reell verdiskaping og sysselsetting, og ikkje blir sløst bort på for eksempel spekulativ kryptovaluta. Kraft til datasenter bør i første rekke vere til å handtere våre eigne data, enten det er offentlege data eller data som er viktige for vår næringsverksemd.

• Me må ut av avtaler som i praksis innfører marknadstvang, som for eksempel Acer.

Undertegnet:
Jo Jenseg, leiar LO i Stavanger og Omegn
Roger Myklebust, leiar LO i Dalane
Steffen Høiland, leiar LO i Nord-Rogaland
Solfrid Lerbrekk, leiar LO i Kristiansand og Omegn
Mohamed Kallel, leiar LO i Sunnhordaland
Rune Eriksen, leiar LO i Tønsberg
Steinar Rasmussen, leiar LO i Østre Agder
Tommy Tverdal, leiar LO i indre Hardanger
Camilla R. Martinsen, leiar LO i Drammen og Omegn
Jan Martin Mortensen, leiar LO i Horten
Barbro Major, leiar LO i Kongsberg og Numedal
(alle er lokale LO-leiarar i straumprisområdet NO2)

Mye lest: De rikeste tjener mest på strømstøtta