Øystein Windstad

oystein.windstad@fagbladet.no

Du kan anonymt få vite lønna til kollegaene og har krav på svar etter tre dagar.

Jobbar du for ein kommune, fylkeskommune eller staten? Då har du ei moglegheit ikkje mange er klar over og brukar: Du kan få vite det aller meste om kven som tener kva på jobben din.

Framgangsmåten har til no for det meste blitt brukt av gravejournalistar og enkelte tillitsvalde.

Men den enkle metoden er noko absolutt alle kan ta i bruk. Blant anna for å finne ut om andre med same utdanning og erfaring får meir i løn enn du.

Be om innsyn

Journalist Vegard Venli er medlem av Pressens Offentlighetsutvalg og har brukt metoden mange gonger. Han har blant anna vunne Den store journalistprisen og SKUP-prisen og heldt fleire foredrag om offentleglova.

Gravejournalist Vegard Venli er medlem av Pressens Offentlighetsutvalg og har brukt metoden mange gonger.

Privat/selfie

– Om ein helsefagarbeidar eller Nav-tilsett ønsker å finne ut kva kollegaene tener for å finne ut om dei har rett løn, kva gjer dei då?

– Då kan du be om innsyn i kva kollegaer i samanliknbare stillingar tener. På di avdeling eller i ein annan kommune.

Slik gjer du det

– Korleis gjer du det reint praktisk?

– Du skriv ein epost til postmottaket om at du gjerne ønsker å få vite kva den eller dei personane i den stillinga tener. Du treng ikkje gjere det meir komplisert enn det, seier Venli, som har bakgrunn frå Kommunal Rapport, Dagbladet, NRK og Aftenposten.

Sjå faktaboksen for eksempel på mail du kan sende.

Kan søke anonymt

I dag kan alle søke i skattelistene og finne ut kva andre tener og har av verdiar. I dag er systemet slik at dei du søker på vil få beskjed om kven som har søkt. Slik er det ikkje om du vil vite kva offentleg tilsette tener.

– Det står i forarbeida til offentleglova at du kan be om innsyn anonymt, seier Venli.

Les meir om retten til anonymt innsyn i forarbeida til offentleglova her (Side 31 red.anm).

– Samarbeid gjerne med tillitsvald

Gravejournalisten seier at om veldig mange sender innsynskrav frå anonyme epost-adresser, kan det skape støy. Han ber folk som vil finne ut om dei har rett løn vurdere å samarbeide med ein tillitsvald:

– Den tillitsvalde kan ta på seg den rolla og skrive at han eller ho lurer på om ein tilsett har rett løn, og ønsker difor å be om innsyn. Ein må ikkje gjere det slik, men når ein deler grunnen er det lettare å forstå innsynskravet. Ein unngår slik at folk blir unødvendig stressa. Det er likevel ingen grunn til stress. Det er ikkje ei privatsak kva offentleg tilsette tener i Norge. 

Har innsyn i løna til «alle»

Ein tillitsvald som har søkt innsyn aktivt, er Stig Berntsen:

– I Oslo kommune har eg fått innsyn i kva alle tener i Helseetaten, der eg er tillitsvald for 250 medlemmer, seier Berntsen som er hovudtillitsvald og klubbleiar i Fagforbundet Helseetaten i Oslo.

Det er ein del av jobben som tillitsvald, meiner Berntsen.

– Hovudavtalen vår seier at tillitsvalde har både rett og plikt til å drøfte forhold som rører ved tilsette sine løns- og arbeidsvilkår. Vi er nøydde til å vite kva folk tener om vi skal kunne gjere vårt verv som fagforeining, seier han.

Tillitsvalde Berntsen meiner innsyn er avgjerande for å finne ut om likelønsprinsippet blir følgt:

– Vi ønsker at folk i same jobb og med like lang erfaring skal ha lik løn. Der vi finn avvik frå dette, brukar vi informasjonen frå innsynet til å legge inn lønskrav. Det er openbert at om du skal meine noko om eiga løn, må du vite kva andre tener. Det skal vere likebehandling i det offentlege.

Klubbleiar Berntsen seier han ikkje trur mange er klar over moglegheita til å søke innsyn om løn, som tillitsvalt eller privatperson. Det kan også gjelde sjefen.

– Eg har prata med ein del tillitsvalde som har blitt avvist. Det har blitt hevda at den enkelte si løn er eit personleg forhold og underlagt teieplikta. Det stemmer openbert ikkje. Om folk har lik løn for likt arbeid er eit openbert demokratispørsmål.

Derfor er sjekking av løn mogleg

Gravejournalist Venli viser til «Lov om rett til innsyn i dokument i offentleg verksemd»:

– Alle kommunar, eksempelvis, er underlagt offentleglova. Der er utgangspunktet at alt er offentleg, med mindre det følger ein heimel. Det finst ikkje heimel i lov i Norge for å halde hemmeleg kva offentleg tilsette tener. Alle kan krevje innsyn og offentleglova er heilt blind for kven som kan få innsyn.

Første gongen Venli sende inn innsynskrav om løn, sjekka han ein ordførar.

– Då fann eg at han fekk utbetalt 160.000 kroner meir enn han hadde krav på.

Har tre dagar på å svare

Etter at du har sendt e-posten med innsynskrav, skal det ifølge lova gå relativt raskt å få svar:

– Lova blir tolka slik at det offentlege er pliktig til å svare deg innan ein til tre dagar, seier Venli.

– Er det slik i praksis?

– Mi erfaring er ofte må du purre etter tre dagar. Lova seier at om du ikkje har fått svar etter fem arbeidsdagar skal dette reknast som eit avslag som du kan klage på.

Avslag kan klagast vidare til statsforvaltar (tidlegare fylkesmannen, red.anm.) på manglande behandling på innsynskrav.

Ved hjelp av offentleglova har du med andre ord krav på å få vite kva alle offentleg tilsette tener.

– Det er veldig mange som ringer meg og spør om kva paragraf dei skal vise til når dei søkjer innsyn i løn. Du treng ikkje å vise til noko som helst. Når du kontaktar det offentlege, kan du berre be om innsyn i det du ønsker. Det er opp til det offentlege å seie nei og vise til ein paragraf. Får du avslag på innsyn i løn, bør du klage. Eg blir overraska om ein kommune vil få medhald i eit avslag på innsyn i løn av statsforvaltaren.

Kva med personvern?

Datatilsynet, som jobbar for å sikre personvernet, slår fast at du kan søke om innsyn i løna til offentleg tilsette. Men ikkje alt er offentleg. Informasjon om bankkontonummer, fagforeiningsmedlemskap og bidragstrekk er ikkje offentleg informasjon og kjem inn under teieplikta. Les meir her om Datatilsynet sitt syn på personvern og løna til offentleg tilsette.